Feliz Navidad: Kerstmis, Nieuwjaar en Driekoningen in Spanje

Wie naar de zonnige costa’s verhuist, of er een tweede woonst koopt, viert vroeg of laat het Kerstmis in Spanje. Opgelet: niet geschikt voor romantici die dromen van een witte kerst. De Costa del Sol en Blanca halen dezer dagen nog vlotjes temperaturen boven de 20 graden. Ach, sangria op een strand in plaats van glühwein op een koude kerstmarkt, het is een verandering waaraan we ons met plezier aanpassen.

Maar Kerstmis en Nieuwjaar vergt niet enkel een vestimentaire ommezwaai. Wie het eindejaar in Spanje doorbrengt, maakt zich ook best deze Spaanse gewoontes eigen.

Het hele land doet mee aan ‘de dikke’

De dag na de zonnewende, op 22 december, is Spanje in de ban van ‘de dikke’. Nee, we hebben het niet over die bourgondische nonkel die zich op kerstavond telkens een indigestie vreet. El gordo is de kerstloterij die al sinds 1812 alle Spanjaarden op het puntje van zijn stoel doet kruipen. Logisch: er staat elk jaar meer dan twee miljard euro op het spel, wat van el gordo de meest lucratieve loterij ter wereld maakt.

Een lotje kost 200 euro, al kopen de meeste Spanjaarden een tiende daarvan. Hele dorpen en families leggen samen. Op 22 december worden de geluksgetallen ‘s ochtends uit een grote trommel gehaald. De kinderen van de oudste school van Madrid zingen de nummers, een traditie die al meegaat sinds mensenheugenis en die overal ten lande leidt tot de nodige uitroepen van Mierda! Soms wint één dorp 720 miljoen euro, al is er altijd wel een sukkelaar die dat jaar toevallig krap bij kas zat en daardoor niet meedeed. El gordo luidt ook het officieuze begin van de eindejaarsfeesten in.

De mis van de haan op kerstavond

De kerstavond verschilt in Spanje niet zo veel van de onze. Bars en restaurants sluiten de deuren, want de meeste families verzamelen op die Nochebuena om goed te eten. Vroeger stond er vaak een met truffels gevulde kalkoen op het kerstmenu, tegenwoordig is die vaak vervangen door zeevruchten zoals schelpdieren en kreeft, een geroosterd lam of varken, en een selectie aan kazen, ham en patés. Al houden de Spanjaarden best ruimte voor het nodige zoets. Vooral turrón is populair: nougat met zoete amandelen, een lekkernij die naar verluidt al meegaat sinds de Moorse tijden. Niemand verlaat de kerstdis met honger.

Traditioneel gingen de katholieke Spanjaarden daarna naar de middernachtmis. La Misa del Gallo noemen ze die, de mis van de haan. Omdat er een haan kraaide tijdens de nacht dat kindeke Jezus werd geboren. Nog een geluk dat er geen technofuif was in de buurt van Bethlehem, of god weet welke naam de mis dan had gekregen. Vroeger wandelden de mensen na de middernachtmis door de straten met fakkels. Begeleid door gitaren, tamboerijnen en drums zongen ze kerstliedjes. Op Nochebuena ging niemand vroeg slapen. Die tradities verdwijnen, maar toch is Kerstmis in Spanje nog minder commercieel dan in vele andere landen.

Kerstmis in Spanje: meer kerststallen dan -bomen

Intussen kwam er verandering in, maar vroeger behoorde de kerstboom niet echt tot de traditie in Spanje. Al compenseerden de Spanjaarden wel ruimschoots met hun kerststallen. U denkt dat een simpel stalletje, met Jozef, Maria, Jezus, de os, de ezel en enkele herders en hun schapen, volstaat? Welnee! In Spanje bouwen ze het hele dorp Bethlehem tot in de kleinste details na, inclusief het omliggende platteland.

Zeker op marktpleinen of in winkelramen zijn de taferelen erg uitgebreid, maar ook thuis houden Spanjaarden ervan om de geboorte van Jezus breedvoerig na te spelen. Op kerstmarkten, zoals die van Barcelona, valt dan ook een heel arsenaal aan attributen te vinden, van allerlei figuurtjes tot mos en stro voor in de kribbe. De meest opvallende figurant die deel uitmaakt van de traditionele kersttafereel? De caganer, ofte: de kakker. Geen verdwaalde supporter van KV Mechelen, wel een mannetje dat letterlijk zijn gevoeg doet.

Wat ons naadloos bij het volgende punt brengt:

Een blok hout kakt snoepjes

De Caga Tió is een blok hout dat aangekleed is met een dekentje tegen de koude. Het heeft houten benen, een gezicht en een barretina, een Catelaanse hoed.

Spaanse kinderen houden zo’n Caga Tió (letterlijk: kakkend blok hout) in de school of thuis. Op kerstavond kloppen ze erop met een stok, ze zingen een speciaal liedje en vragen hem om turrón en andere zoetigheid te kakken. Waarna ze het dekentje weghalen en... snoepgoed vinden.

1 april valt in Spanje op 28 december

Op 1 april houden we als Belgen ervan om elkaar een loer te draaien of een aprilvis op de rug te kleven. We geloven niets van hetgeen de kranten ons wijs proberen te maken. In Spanje moet u op 1 april niet op uw hoede zijn. Maar op 28 december daarentegen let u maar beter op. Dan vieren de Spanjaarden de dia de los santos inocentes, letterlijk: de dag van de onschuldige heiligen.

Wij kennen dat als het feest van de Onnozele Kinderen. Nee, dat heeft niets te maken met dat rotjong van de buren dat altijd belletje trek doet. Wie in de catechese niet goed oplette: het is de dag waarop de katholieke kerk herdenkt dat koning Herodes de Grote onschuldige jongetjes van Bethlehem liet vermoorden. Voor de Spanjaarden is dat nu de gelegenheid om zich te verkleden of hun medemens in de maling te nemen. Gekke jongens, die Spanjaarden.

Met Nieuwjaar eten Spanjaarden twaalf druiven

Geen Spanjaard die het nieuwe jaar niet inzet met het verwoed verslinden van twaalf druiven. Eentje per klokslag, want dat zou goed geluk afdwingen voor de twaalf aanstaande maanden. Elke druif symboliseert daarbij één maand. Al beweren kwatongen dat de traditie toch vooral voortspruit van het boerenverstand van de druivenboeren, die hun overschot graag kwijtraakten.

Spanjaarden zijn gevoelig voor bijgeloof. Wie in het nieuwe jaar op zoek gaat naar de liefde, zo beweren ze, doet op oudejaarsavond best een rode onderbroek aan. Liefst zonder gaten, voor het geval dat u die liefde diezelfde avond nog tegen het lijf loopt.

De meeste Spanjaarden beginnen de avond van Nochevieja thuis. Na de truc met de druiven en een glas cava gaan ze uit tot de vroege uurtjes. In Madrid komen mensen samen op de Puerta del Sol, het centrale marktplein, om af te tellen naar het nieuwe jaar onder de oude klokkentoren. Ook daar ontbreken druiven en cava niet. In Barcelona is er een gelijkaardig volksfeest op de Plaza España, in Valencia op de Plaza de Ayuntamiento en in Granada op de Plaza del Carmen. Elke stad heeft zo z’n eigen straatfeest.

Linzen voor nieuwjaar

Traditioneel eten de Spanjaarden op 1 januari een soepje of stoofpot van linzen en chorizo. Mogelijk komt de traditie overgewaaid uit Italië, waar linzen synoniem staan met welvaart. Een andere verklaring luidt dat de linzen kleine muntjes voorstellen, die rijkdom uitbeelden. Door een bordje linzensoep op te lepelen, hopen de Spanjaarden een lucratief nieuw jaar af te dwingen. Al is het dan nog even wachten op een nieuwe el gordo.

Driekoningen brengen cadeaus voor de kinderen

Zoals hij bij ons tweede viool speelt na Sinterklaas is de Kerstman ook in Spanje niet de grootste kindervriend. De Driekoningen, die twee millennia geleden goud, mirre en wierook brachten naar Jezus, verblijden in Spanje de kinderen met snoep- en speelgoed.

Elk kind stuurt op voorhand wel een briefje naar de koningen, die in Spanje Los Reyes Magos heten. En laat daarna op de avond van 5 januari zijn of haar schoen achter op vensterplank of balkon of onder de kerstboom. Ook is het aangewezen om de koningen gunstig te stemmen door walnoten, mandarijnen of een glas cognac achter te laten. En een emmer water voor de kamelen van de koningen. Het moet niet altijd een schimmel zijn.

Bijna elke stad houdt een driekoningenparade. Het is doodnormaal om volwassen mensen te zien rondzeulen met paraplu’s. Niet omdat ze regen verwachten, wel om die ondersteboven te gebruiken om snoepjes op te vangen. De oudste stoet vindt plaats in Alcoy, in de provincie Alicante, en eindigt met vuurwerk in het stadscentrum.

Driekoningen is het moment waarop de Roscón de Reyes wordt aangesneden. Dat is een cirkelvormig gebak gevuld met slagroom en bedekt met amandelen en kleurrijk gekonfijt fruit. Het gebak is anders dan wat de driekoningentaart die wij op 6 januari eten, maar één gebruik is hetzelfde: wie een klein figuurtje in zijn stuk aantreft, is voor één dag koning of koningin. Vindt u een boon, dan moet u de roscón het volgende jaar betalen. Tegenwoordig stoppen sommige bakkerijen diamanten, gouden staafjes of cheques in hun cakes.

Met Driekoningen komt de kerstperiode in Spanje tot zijn einde.

Ga terug